Hubungan Padas Damit-Syarikat Berpiagam Borneo Utara British

KRONOLOGI RINGKAS

PERANG PADAS DAMIT-BRITISH PADA TAHUN 1889

Sumber: Utusan Borneo Sabah 28 Ogos 2016.

v  1 882 M: Syarikat Berpiagam Borneo Utara British ditubuhkan

v  1 884.04.01 M: Beaufort (Leicester.P. Beufort) dibuka sebagai Pusat pentadbiran dan perdagangan

Pangeran Shah  Bandar Hassan merupakan Ketua yang dilantik oleh Puteri Sultan Jamilul Alam Aqamaddin Ibni Sultan Omar Ali Saifuddien II (1825-1906) untuk mentadbir kawasan Padas Damit. Kawasan jajahan beliau meliputi sepanjang tebing Sungai Padas-Bangkalalak hingga ke Jempangah, Beaufort. Walaubagaimanapun, pihak British tidak mengikhtiraf kekuasaan Pangeran Shah Bandar malah menguar-uarkan propaganda bahawa penduduk Kampung Padas Damit yang berlindung di bawah pentadbiran beliau akan dijadikan hamba. Lebih parah lagi, pihak SBUB mengenakan cukai kepala, cukai tanah dan pelbagai peraturan kepada penduduk tempatan. Selain itu, British turut membuat aduan kepada Sultan Brunei dengan kekacauan yang berlaku di kawasan pentadbiran mereka dan mendakwa kawasan jajahan Pangeran Shah Bandar telah dipajakkan kepada British sedangkan hakikatnya wilayah di sepanjang tebing Sungai Padas itu merupakan hak mutlak kepada Pangeran Shah Bandar.

Berikutan daripada perasaan tidak puas hati dipermalukan oleh Sultan Brunei dan Pangeran Shah Bandar maka tercetuslah Perang Padas Damit. Gabenor Labuan C.V Creagh telah mengeluarkan arahan supaya menyerang Kubu Pangeran di Manggalela tetapi gagal. Serangan kedua dilancarkan oleh D.Daly dan Kapten R.D. Beeston dengan kekuatan lebih kurang 200 orang orang sekitar tahun 1889 pada bulan Januari. Dalam serangan tersebut, kubu Pangeran musnah dan ramai pengikutnya mati tetapi beliau tidak mengaku kalah kerana Kubu Beliau ada 4 buah iaitu Kota Balai, Kota Raja Besar, Kota Mapiau dan Kota Makarang. Lalu di sini lah nama Pahlawan Wanita pertama etnik Bisaya (Srikandi Kota Makarang) menjadi bualan tamadun alam Melayu yang digelar Dang Insum. Namun demikian, malangnya beliau telah kalah di Kota Makarang disebabkan khianat yang dilakukan orang orang dalam.

Menurut cerita, di Kota tersebut terdapat seeokor ayam putih yang bertindak sebagai mata-mata, jika musuh datang ayam itu akan berkokok sebagai amaran supaya penduduk kampung berhati-hati. Tetapi setelah ayam putih itu dibunuh maka Kota Makarang akhirnya ditawan oleh pihak British kerana kehadiran musuh sudah tidak dikesan lebih awal dan persediaan tidak dapat dilakukan oleh Dang Insum dan orang-orangnya. Setelah berperang lebih kurang selama 4 bulan, tanggal 10 Mac 1889 maka berlaku satu rundingan Damai  antara Pangeran Shah Bandar dengan Syarikat Berpiagam Borneo Utara British.

v  1 889 M: Perjanjian Damai (Pangeran Shah Bandar – SBUB)

Ø  Kawasan jajahan Pangeran Shah Bandar meliputi Padas Damist ke Padas Klias diserahkan dan kuasa memungut cukai diberikan kepada SBUB.

Ø  Semua Ketua dan penduduk kampung menyerah diri kepada SBUB dan mengarahkan kubu-kubu pertahanan mereka dimusnahkan.

Ø  British menamatkan pembayaran $330 setahun tetapi membayar sebanyak $733.50 sebagai saguhati dan $2 130 pula dibayar dalam bentuk wang perak dan gangsa.

Ø  British menjamin akan keselamatan Ketua dan penduduk Padas Damit daripada sebarang pemberontakan dan permasalahan.

v  1 900 M: Landasan keretapi (Weston – Beaufort – Jesselton) siap dibina.

Kajian ringkas ini digarap daripada pelbagai rujukan ilmiah oleh Penulis.